Johann Reil

Op 6 april 1907 werd Johann Reil geboren in München. In 1929 kwam hij naar Nederland. In 1932 leerde hij zijn echtgenote Dien de Brake kennen tijdens werkzaamheden aan het orgel in de Johanneskerk in Heerde. In 1934 begon hij zijn bedrijf in Rotterdam, maar verplaatste dat in 1937 naar Heerde.

In Heerde bouwde Johann Reil in 1938 zijn eerste ‘eigen’ orgel. Het ging om een instrument met elektrische tractuur – dat was in de orgelbouw van die jaren naast (elektro-)pneumatiek het meest gangbare systeem – en bestemd voor de gereformeerde kerk in IJmuiden-Oost. Veel later, in 1948, bouwde Johann zijn eerste geheel mechanische orgel, voor de gereformeerde kerk in Arnemuiden. Dat gebeurde waarschijnlijk vooral op zakelijke gronden: de bouw van mechanische orgels was in die tijd een optie naast andere. Dat verklaart bijvoorbeeld ook waarom in de jaren 1937-’48 behalve kerkorgels ook salonorgels en zelfs harmoniums de werkplaats van Reil verlieten. Maar in de jaren ’50 werd voor veel Nederlandse orgelmakers, Reil niet uitgezonderd, het mechanische orgel meer en meer de norm. Dat had te maken met nieuwe ideeën over orgelbouw, die vooral toepassing vonden in instrumenten van Scandinavische bouwers, met name de Deense firma’s Frobenius en Marcussen. De laatste zou in Nederland furore maken met o.a. een nieuw orgel in de Utrechtse Nicolaikerk (1957).

Han en Albert Reil

Nadat Johann Reil in 1960 onverwachts was overleden, zetten zijn twee zoons Han en Albert, destijds twintig en zeventien jaar oud, samen met hun moeder en het personeel het bedrijf voort. De taakverdeling tussen de broers kwam globaal hierop neer dat Han verantwoordelijk werd voor de klank van elk orgel en Albert voor het ontwerp en de techniek. Onder hun leiding kwam het bedrijf opnieuw tot bloei. Er werden nu uitsluitend mechanische orgels gebouwd, van zeer goede kwaliteit en gewaardeerd door opdrachtgevers, organisten en publiek. Toch misten ze één ding, merkten de broers Reil al spoedig: een eigen geluid. Hun nieuwe orgels leken vooral op ándere nieuwe orgels, van henzelf en van collega-orgelmakers. En naarmate ze meer betrokken raakten bij restauratiewerk, werd hun ook steeds duidelijker dat die nieuwe orgels lang niet zo goed klonken als de meeste oude. Mede dankzij de kennismaking met organist en orgeladviseur Klaas Bolt (1927-1990) kwamen ze er ook achter waaróm dat zo was. Na het Schnitger-congres dat in 1969 in Groningen werd gehouden besloten de gebroeders Reil het roer om te gooien en zich voortaan te oriënteren op de grote namen uit de bloeitijd van de orgelbouw van de zestiende tot de achttiende eeuw, om te beginnen Nederlandse en Duitse orgelmakers.

Het eerste Reil-orgel dat vanuit een wezenlijk ander concept tot stand kwam, was het instrument dat in 1970, onder advies van Klaas Bolt, werd gebouwd voor de Ontmoetingskerk in Dieren. Het trok sterk de aandacht en maakte veel reacties los, positief én negatief. Een echte doorbraak was het besluit om voor een nieuw te bouwen orgel in de Prinses Julianakerk in Scheveningen een historisch instrument als voorbeeld te nemen. De keuze viel op het Schnitger-orgel van de Jacobikerk in Uithuizen; de kopie werd opgeleverd in 1973. Daarna werd een kopie van het Steevens-Hinsz-orgel in het Friese Tzum voor de Immanuelkerk in Ermelo (1981) gerealiseerd, eveneens tot stand gekomen onder advies van Klaas Bolt en unaniem geprezen als een instrument van uitzonderlijke kwaliteit. Het ‘voorbeeldorgel’ in Tzum werd vier jaar later door Reil gerestaureerd.

De in 1996 opgeleverde restauratie van het Bader-orgel (1643) in Zutphen en het nieuwe koororgel in de Bovenkerk in Kampen (1999) waren in de jaren erna opvallende hoogtepunten.

Hans Reil
Hans Reil, zoon van Han, is tussen de orgels opgegroeid. Het vroegere bedrijfspand stond direct achter het ouderlijk huis. Na zijn studie werktuigbouwkunde aan de universiteit in Enschede kwam hij in 1993 in vaste dienst. In 1994 verhuisde de firma naar het huidige pand aan de Postweg in Heerde.

Albert Reil is op 16 december 2001 overleden. Hans Reil nam in dat jaar de leiding van het bedrijf over. Han Reil overleed op 4 februari 2024.

De afgelopen jaren kenmerkten zich door markante restauraties en nieuwbouwprojecten. Zonder andere projecten tekort te doen noemen wij:

• 2007: reconstructie van het Wiegleb-orgel van de St. Gumbertuskirche in Ansbach (Duitsland)
• 2008: restauratie van het Hinsz-orgel van de Dorpskerk in Zandeweer
• 2009: nieuwbouw orgel voor de St. Nikolauskirche in Rosenheim (Duitsland)
• 2010: conservatief herstel in fasen van het Kam-orgel van de Grote Kerk in Dordrecht
• 2011: restauratie van het Schnitger-orgel van de Der Aa-kerk in Groningen
• 2012: nieuwbouw (kopie van) Peter Gerritsz-orgel (Utrecht 1479) voor het Orgelpark in Amsterdam
• 2013: restauratie en uitbreiding van het Meere-orgel van de Bethelkerk in Urk
• 2014: nieuwbouw orgel voor de Bethelkerk in Bodegraven
• 2015: nieuwbouw orgel voor de voormalige kloosterkerk in Pulgarn (Oostenrijk)
• 2015: restauratie en uitbreiding van het Reil-orgel van de Domkerk in Stavanger (Noorwegen)
• 2015: restauratie Hinsz-orgel van de Mariakerk in Uithuizermeeden
• 2016: nieuwbouw orgel voor de Sylling kirke in Lier (Noorwegen)
• 2017: restauratie Hinsz-orgel van de Nicolaïkerk in Appingedam
• 2018: restauratie in fases van het Holtgräve-orgel van de Grote of St.-Lebuïnuskerk in Deventer
• 2018: overplaatsing en reconstructie van het Van Gruisen-orgel voor de Oude Kerk in Soest
• 2018: overplaatsing en reconstructie van het Kramer-orgel voor de St. Norbertuskerk in Antwerpen (België)
• 2019: restauratie van het Vater-Müller-orgel van de Oude Kerk in Amsterdam
• 2020: nieuwbouw orgelpositief voor het ensemble Castello Consort in Den Haag
• 2021: restauratie van het Hinsz-orgel van de Petruskerk in Leens
• 2021: nieuwbouw orgel voor de Søndeled Kirke in Risør (Noorwegen)
• 2022: nieuwbouw orgel voor de Tanum Kirke in Larvak (Noorwegen)
• 2022: overplaatsing en reconstructie van het Reil-orgel voor de St. Frans Kirke in Larvik (Noorwegen)
• 2023: restauratie van het Freytag-orgel van de Sebastiaankerk in Warffum
• 2024: nieuwbouw orgel voor de Louisenkirche in Berlin-Charlottenburg (Duitsland)